بیشترین و ضروری ترین ماده ای که انسان در سفر مصرف می کند آب است و آب شایستۀ نوشیدن برای مسافر از اهمیت ویژه ای برخوردار است. زیرا آب قابل شرب موجب دفع آسیب ها و صدمات از مسافر است. امام رضا (ع) در توصیه ای پزشکی به کسانی که قصد سفر دارند می فرمایند: برای مسافر ضروری است که کمی از خاک وطن خود با خویش داشته باشد و در هر منزلی که وارد می شود کمی از آن خاک را با آب های نوشیدنی آن جا بیامیزد ( و خوب آن را به هم زده، بعد درنگ کرده تا آب خاک آلود و ذرّات گل و خاک آن کاملاً رسوب کرده و صاف شود، سپس از آبی که با خاک وطنش آمیخته است، و به آن عادت داشته بنوشد.)
امام رضا (ع) در مورد طریقه صحیح مصرف آب دستورالعمل های مفید و راهگشایی ارائه کرده اند. آن حضرت می فرماید: آب‌های شور و آب‌های سنگین موجب یبوست معده می‌شود و آب برف و آب یخ برای غالب مزاج‌ها مضر و خطرناک است.
بهترین و شایسته ترین آبها برای نوشیدن، خواه برای نوشیدن، خواه برای شهروندان ساکن، خواه برای مسافران، آبی است که چشمۀ آن از سمت مشرق، سبک، شفاف و زلال باشد و محل پیدایش و خروج آن از طرف طلوع خورشید باشد.
براساس این ویژگی ها، آبی که مجرایش از کوهای خاکی و شنی بگذرد بهترین و سالم ترین آب هاست. زیرا اینگونه آب ها در فصل زمستان گرم و در تابستان سرد می باشند و موجبات نرم کردن شکم را فراهم می سازند. چنین آب هایی برای مزاج های گرم نیز سودمند است.
سالم ترین و بهترین آن ها آبی است که از محل خود بجوشد و مجرای آن شکاف تپه ها و کوههای خاکی باشد. (1)
و اما آبهای چاه، مشروط بر اینکه جریان داشته و حبس شده نباشد، سبک، شیرین، صاف و زلال و برای بدن ها بسیار سودمند است.
اما آب مرداب ها و آب درّه ها گرم و غلیظ اند، به خصوص در تابستان، چون راکد است و آفتاب دائم بر آن می تابد و مصرف طولانی آن موجب تشدید صفرا و بزرگی طحال می شود.
امام رضا (ع) همچنین در باره شرایط بهداشتی سفر می فرماید: بدانکه مسافر، اگر می تواند از مسافرت در ایام گرما دوری کند و اگر به سفر می رود با شکمی پر از غذا و شکم خالی نباشد، بلکه در حالت اعتدال باشد، و از غذا های سرد مثل قریص(گوشت با سرکه و سبزیجات و دانه های پخته)، هُلام تناول کند و از سرکه، روغن زیتون، آبغوره و خوراک های سرد دیگر نظیر آنها استفاده کند.
امام رضا (ع) همچنین می فرماید: بدانکه حرکت شدید در هوای بسیارگرم برای بدن های لاغر مضر است، بویژه هنگامی که شکم از غذا خالی باشد؛ ولی برای افراد چاق و فربه سودمند و مفید است.(2)
امام رضا(ع) در مسیر طولانی سفر به ایران همواره مراقب رعایت بهداشت و اخلاق را بودند. آن حضرت (ع) مسیری بسیار طولانی را از مدینه طی کردند تا به ایران رسیدند که این سفر حدود یک سال طول کشید. ضحاک بن ابی رجا یکی از راویان نقل می کند «من در طول سفر طولانی اباالحسن علی بن موسی الرضا(ع) همراه ایشان بودم و جالب بود که در طول این سفر یک بار هم اتفاق نیفتاد و من ندیدم که آن حضرت آب دهان بر زمین بیندازند.» این روایت تاریخی ضحاک ابن ابی رجاء باید برای ما درس آموز باشد که آن حضرت در این سفر طولانی حتی آب دهان بر زمین نینداختند و مراعات بهداشت و اخلاق را می کردند.
پانوشتها:
1. بحارالانوار، ج59 ، ص 324
2. رساله ذهبیه