توجه به امر تغذیه و پیروی از یک الگوی مطلوب غذایی و داشتن برنامه در طریقه مصرف مواد غذایی از اهمیت بسیار بالایی در حفظ سلامت بدن و طول عمر برخوردار است. از این رو برای سالم ماندن و خوب زندگى کردن باید برخی عادات غذایی نامطلوب را در غذارسانی به بدن کنار بگذاریم تا بدنی سالم و طول عمر بیشتری داشته باشیم. امام رضا علیه السلام در این زمینه می فرماید : فالجسد بهذه المنزلة و بالتدبیر فی الا غذیة و الا شربة یصلح و یصح و تزکو العافیة فیه؛ پس بدن به منزلت یک قطعه زمین است و با تدبیر عاقلانه ای که در خوراک و نوشاب بکار می رود صحیح و سالم می ماند و نیروی سلامتی در آن زیاد می گردد. (1)

هر چیزی را نخورید!
یکی از عادات بد غذایی عدم توجه به نوع غذا و زمان و مکان آن است. امروز ه می دانیم که بسیاری از حساسیت های غذایی بخاطر عدم سازگاری با سیستم دفاعی بدن بروز می کند و به صورت عطسه، خارش، استفراغ، تهوع، سردرد، انقباض عضلات، آسم، اسهال‌ ، درد شکمی‌، بثورات‌ پوستی‌، نفخ‌ و باد شکم‌، کهیر، تورم‌ صورت‌ (به‌ خصوص‌ لب‌ها)، سرفه‌، غش‌ یا حالت‌ نزدیک‌ به‌ غش‌ و ... ظاهر می‌شود. امام رضا علیه السلام درباره دقت در تغذیه می فرماید: دقت کن ببین چه چیز با تو و معده ات سازگار است و بدنت تحمل آن را دارد و چه غذاها و آشامیدنی هایی را می گوارد، همان را برای خودت برگزین و غذایت قرار ده . بدان که هر یک از این طبایع چیزهایی را دوست دارد که با آن سنخیت و سازگاری داشته باشد، پس چیزی را انتخاب کن که با بدنت سازگار است . هر کس بیش از اندازه غذا بخورد سودش نرسانده و هر کس نه کم و نه زیاد بلکه به اندازه بخورد، آن غذا به او سود می رساند.(2)

پرخوری ممنوع!
در روایات اسلامی ضمن هشدار به پرخوری آمده است که عادت به پرخوری انواع دردها را به همراه دارد و بهترین رمز سلامتی آن است که انسان با وجود اشتها به غذا از آن دست بکشد. حقیقت آن است که زیاده روی در رسـانـدن غـذا بـه بـدن ضرر و مفسده زیادی در بر دارد. امام رضا(ع )پرخوری را باعث تبدیل بدن به باتلاقی می داند که انواع بیماریها و ناراحتی ها در پی دارد.
امام رضا (ع) همچنین در باره ترک عادت زیاده خوری می فرماید: هر کس غذای افزون از اندازه بخورد ،این غذا او را سودی نمی رساند ،و هر کس به اندازه بردارد ،این غذا او را تغذیه می کند و سود می رساند . روش پسندیده برای تو ،آن است که از هر یک از انواع غذا ،در فصل ویژه آن ،بهره بگیری.در حالی که هنوز مقداری میل داری ،از غذا دست بکش ،چرا که این کار ،به خواست خداوند ،برای بدن سلامت آورتر ،برای عقل ذکاوت بخش تر ،و برای خود انسان مایه سبکی افزون تر است.(3)

در خوردن آب دقت کنید
در برخی روایات آمده است که هر وقت خواستی غذا بخوری معده ات را سه قسمت کن یک سوم برای غذا و یک سوم برای آب و یک سوم هم برای هوا. یکی از عادتهای غذایی نا مناسب نوشیدن آب یا مایعات دیگر در بین غذا است.
کارشناسان تغذیه معتقدند که نوشیدن آب در هنگام غذا خوردن باعث رقیق شدن آنزیم‌های گوارشی و اختلال در عمل هضم و جذب موادغذایی می شود. به گفته کارشناسان تغذیه آب نوشیدن بین غذا سبب رقیق شدن شیره معده شده و در نتیجه کند شدن و‌ اختلال در هضم و جذب مواد غذایی، ایجاد نفخ و سنگینی در دستگاه گوارش و در نهایت سوء هاضمه و التهاب معده خواهد شد. از این رو امام رضا (ع) برای جذب مواد غذایی به بدن و بهره حداکثری بدن از غذاها نوشیدن آب در بین غذا را نهی کرده می فرماید: هر کس بخواهد که معده اش ناراحت نشود، در بین غذا آب نیاشامد تا وقتى که خوردن غذا پایان پذیرد. هر کس در هنگام خوردن طعام آب بخورد، بدنش مرطوب و معده اش ضعیف گردد و رگ ها جوهر و قوت غذا را نمى گیرند.(4)
اینکار ضررهای دیگر ه مدارد. امام رضا (ع این کار را موجب تخریب دندانها هم دانسته و از نوشیدن آب سرد پس از غذاى گرم ما را برحذر داشته اند. آن حضرت می فرماید: نوشیدن آب سرد پس از غذاى داغ و شیرینى ، باعث از بین رفتن و فساد دندان ها مى گردد.(5)

برنامه ریزی برای وعده های غذایی
یکی از عادات بد غذایی عدم برنامه ریزی در تغذیه و گاها ترک وعده های غذایی است. کارشناسان هیچگاه ترک یک وعده غذایی را توصیه نمی کنند بلکه کنترل و رعایت رژیم غذایی را تجویز می کنند. امام رضا(ع) می فرماید: « غذا خوردن در آغاز شب باعث آرامش و خواب خوش می شود.» و در حدیثی دیگر امام رضا علیه السلام از نخوردن شام نهی کرده اند. آن حضرت می فرماید: شب حتما غذا بخورید، اگر چه مقدار کمى نان باشد، چون باعث قوت جسم مى شود. و در جای دیگر می فرماید: «شامگاه حتماً چیزی بخورید اگر چه یک لقمه نان و یک جرعه آب باشد.»(6)
امام رضا(ع) همچنین در مورد اهمیت وعده غذای شب می فرمایند: « اگر می خواهی همیشه با نشاط و سر دماغ باشی تا می توانی از شام شب بکاه و سبک به رختخواب برو! » و درجایی دیگر می فرمایند: «در بدن آدمی رگی است به نام " عشا" . وقتی انسان شام نمی خورد این رگ تا صبح وی را نفرین می کند و می گوید : خدا تورا گرسنه و تشنه نگه دارد همانگونه که مرا گرسنه و تشنه نگه داشتی.... پس هیچکس شام را ترک نکند گرچه یک لقمه غذا یا آبی باشد.»

پس از غذا ساعتی بیدار باشید
رعایت الگوی خاص در تغذیه و ترک عادات بد می تواند به شادابی و سلامت بدن کمک نماید. امام رضا علیه السلام درباره پرهیز به موقع و ترک عادات بد می فرماید: اِثْنانِ عَلیلانِ اَبَدا: صَحیحٌ مُحْتَمٍ وَ عَلیلٌ مُخَلِّطٌ؛ امام رضا سلام الله علیه فرمود: دو گروه همیشه مریضند: سالمى که پرهیز مى ‏کند و مریضى که پرهیز نمى ‏کند.(7)
از این رو کسانی که برای تغذیه خود برنامه ای ندارند معمولا دچار مشکلات خاصی می شوند. بدن انسان سعی دارد کار خود را با برنامه غذایی همگام کند اما اگر شما حواستان به این برنامه نباشد بدن هم دچار اختلال می شود و اندام ها به درستی کار نمی کنند. لذا در روایات از خوابیدن بلافاصله پس از غذا نهی شده و امام رضا (ع) در این زمینه می فرماید: « عادت کنید که شب بعد از غذا 2 ساعت بیداری داشته باشید»و همچنین فرمودند: هر گاه چیزی خوردی بر پشت بخواب و پای راست را بر روی پای چپ بگذار.(8)
پانوشتها:
1. طب الرضا-طب و بهداشت از امام رضا علیه السلام 100
2. طب و بهداشت از امام رضا (ع) ، ص 21
3. طب الامام الرضا ،صفحه 14
4. فقه الرضا(ع) ، ص 346
5. بحارالانوار، ج 4
6. طب الائمه ، ص 65
7. فقه الرضا، ص 340
8. حلیه المتقین ص68