نحوه لغو تحریم‌ها و حجم غنی‌سازی؛ چالش پیش‌روی ایران و 1+5
مذاکرات سه‌جانبه ایران، آمریکا و نماینده اتحادیه اروپا در عمان حول دو محور مهم بود؛ یکی نحوه لغو تحریم‌ها و حجم غنی‌سازی و موضوعات جانبی مربوط به آن که هنوز مشخص نیست تا چه میزان در این مباحث پیشرفت حاصل شده است/
بعد از برگزاری هشت دور مذاکرات هسته‌ای در وین، ژنو و نیویورک، این بار، در مرحله‌ای حساس، مسقط پایتخت عمان میزبان گفت‌وگوهای هسته‌ای شد. نخست، در 18 و 19 آبان، محمد جواد ظریف، جان کری و کاترین اشتون در هتل بستان مسقط گردهم آمدند و سپس امروز نهمین دور مذاکرات جامع میان ایران و 1+5 آغاز شد.
با شروع مذاکرات سه‌جانبه، با توجه به اینکه هیچ خبری از داخل نشست درباره محتوای گفت‌وگوها به بیرون درز نمی‌کرد، گمانه‌زنی در دستورکار رسانه‌ها قرار گرفت. از جمله اینکه برخی گفتند بحث بر سر تعداد سانتریفیوژهایی است که ایران طبق توافق نهایی می‌تواند در قبال کاهش تحریم‌های غرب در اختیار داشته باشد و اینکه بازرسی‌های دقیق از تأسیسات هسته‌ای ایران موضوع گفت‌وگوهاست.
موضوعات مورد بحث در این مذاکرات مسقط
اما در میان این بی‌خبری‌ها بود که یوسف بن علوی وزیر خارجه عمان به جمع خبرنگاران آمد و با اعلام اینکه مذاکرات هسته‌ای به «غنی‌سازی اورانیوم» و «تحریم‌های ایران» اختصاص یافته، گفت، «مذاکرات به مسیری از پیشرفت رسیده است که بازگشت از آن سخت است. دو طرف اصرار دارند به توافق برسند و این خواسته‌ای است که ما میان دو طرف دیدیم».
به این ترتیب بود که امیدها برای به نتیجه رسیدن مذاکرات افزایش یافت. اما موضوعی که به خوشبینی بیشتر منجر شد، سخنان یک دیپلمات روس بود که خواست نامش فاش نشود. او در گفت‌وگو با روزنامه «کامرسانت» فاش کرد، توافقنامه جامع هسته‌ای بین ایران و گروه 1+5 عملاً مورد توافق قرار گرفته و تنها مسئله، روند لغو تحریم‌ها باقی مانده است که فقط برای طرف آمریکایی و به دلایل داخلی مهم است که این توافقنامه در زمان تعیین‌شده امضا شود.
وی افزود: «دو گزینه در این رابطه وجود دارد: نخست آنکه بعد از انتشار گزارش بعدی آژانس که تقریبا هر ماه صورت می‌گیرد، بخشی از تحریم‌ها بطور خودکار لغو گردد، یا اینکه طرفین بار دیگر گردهم جمع شده و جزییات اقدامات بعدی را بررسی کنند».
با این حال، بهترین اطلاعات درباره محتوای مذاکرات را سید عباس عراقچی، معاون ظریف در اختیار خبرنگاران قرار داد. او بعد از پایان نشست سه‌جانبه در جمع خبرنگاران حاضر شد و گفت: «دو موضوع کلیدی وجود دارد، یکی بحث چگونگی برداشته شدن تحریم‌هاست؛ تحریم‌هایی که از چهار مسیر شورای امنیت، اتحادیه اروپا، کنگره آمریکا و رئیس جمهور آمریکا وضع شده و هر کدام از آنها برای خودش از نظر اجرایی متفاوت است و دوم میزان و حجم غنی سازی و موضوعات جانبی مربوط به آن است. در رابطه با میزان ذخایر و تاسیسات و راکتور اراک و فردو و دیگر موارد، مذاکرات همچنان به صورت فشرده جریان دارد».
وی افزود: «خیلی مستقیم، نزدیک و عملیاتی با عنایت به هدف یعنی همان توافق نهایی مذاکره کردیم و گفتگوها همچنان شکل جدی و واقعی دارد، ولی در موقعیتی نیستیم که بتوانیم ادعای پیشرفت در مذاکرات بکنیم. مذاکرات در همه ابعاد ادامه دارد و هر موضوعی که مطرح می‌شود مسایل جانبی و پیچیدگی‌هایی همچون مسایل فنی، حقوقی و سیاسی دارد».
سخنان وزیر خارجه آمریکا که گفت «مذاکرات نه خوب بود، نه بد» و «سخت در تلاشیم»، در کنار اظهارنظر محمدجواد ظریف که بیان کرد «در نهایت پیشرفت خواهیم کرد»، هر دو به نوعی موید سخنان عراقچی بود.
واکنش صهیونیست‌ها به مذاکرات مسقط
با وجود اصرار آمریکایی‌ها برای به نتیجه رساندن هر چه زودتر مذاکرات، گروهی که در این میان به شدت معترض بود، صهیونیست‌ها بودند که همواره در آستانه برگزاری مذاکرات، پر کار می‌شوند. در این میان نیز «بنیامین نتانیاهو» نخست وزیر رژیم صهیونیستی پیشتاز سایرین است. او دوشنبه با انتشار پیامی ویدئویی، نمایندگان 1+5 در گفت‌وگوی هسته‌ای با ایران را مورد خطاب قرار داد و گفت که گزارش‌ها نشان‌دهنده نزدیک بودن انعقاد «توافقی بد» میان ایران و این کشورهاست. وی گفت که ایران همزمان با مذاکره با 5+1، از نابودی اسرائیل سخن می‌گوید و به همین خاطر، معتدل خطاب کردن ایران کاری اشتباه است.
نخست‌وزیر صهیونیست‌ها ایران را «فراری از توبه و اصلاح‌ناپذیر» خواند و گفت کشوری که خواهان نابودی اسرائیل است، تروریسم را در جامعه بین‌الملل گسترش می‌دهد. او در انتها گفت: «من همه کشورهای عضو در 1+5 را مورد خطاب قرار می‌دهم. عجله نکنید برای امضای قراردادی که به ایران اجازه ساخت بمب را می‌دهد».
نتانیاهو پیش از این نیز در نشست کمیته مرکزی حزب «لیکود» با بیان اینکه ایران به دنبال نابودی اسرائیل است، گفته بود: «ایران اکنون انتظار دارد که قدرت‌ها (1+5) توافقی حاکی از تسلیم را به ایران ارائه کنند که تهران بر اساس آن بتواند به هجمه خود ادامه داده و به سلاح هسته‌ای دست یابد».
وی افزوده بود: «اکنون در مرحله حساسی قرار داریم و قدرت‌ها باید تصمیم‌گیری کنند. اسرائیل با هرگونه توافقی که ایران را به یک کشور در آستانه هسته‌ای شدن تبدیل کند، مخالف است. اسرائیل همواره حق دفاع را برای خود محفوظ می‌داند، این حقی است که ما از همان ابتدا که اسرائیل پایه‌گذاری شد، برای خود قائل بودیم».
سخنان وزیر اطلاعات رژیم صهیونیستی نیز در همین راستا بود. «یووال اشتینیتز» در گفت‌وگو با رادیو اسرائیل گفت، دولت ایران توانست در ازای امتیازاتی بسیار ناچیز، از تحریم‌ها خلاص شود. با این حال، او مدعی شد، رژیم صهیونیستی هر کاری بتواند انجام می‌دهد تا مانع توافقی شود که ایران را قادر سازد به یک قدرت هسته‌ای بدل شود.
«شلدون ادلسون» سرمایه‌دار یهودی و از اصلی‌ترین حامیان مالی جمهوریخواهان و بنیامین نتانیاهو نخست‌وزیر رژیم‌صهیونیستی نیز یکشنبه گفت، باید تا دیر نشده، علیه ایران اقدام نظامی کرد. این مالک بزرگترین شبکه کازینوهای آمریکا پیش از این هم گفته بود آمریکا باید برای مقابله با ایران و هشدار به تهران، دست به حمله اتمی به یکی از صحراهای این کشور بزند.
ظاهرا در واکنش به اینگونه سخنان بود که «جو بایدن» معاون اول باراک اوباما به مواضع صهیونیست‌ها در خصوص گفت‌وگوهای ایران و 1+5 اشاره کرد و گفت: «تاکنون سخنان بی‌معنای زیادی (در خصوص رسیدن به توافق بد با ایران) شنیده‌ام، پس اجازه بدهید موضوع را روشن کنم؛ ما اجازه نخواهیم داد، ایران به بمب اتم دست یابد».
جمهوریخواهان کنگره سد راه کاخ سفید
البته در این برهه، سخنان «فیلیپ گوردون» هماهنگ‌کننده امور خاورمیانه شورای امنیت ملی کاخ سفید جالب توجه بود. او گفت، واشنگتن دوست داشت ایران هیچ سانتریفیوژ یا ظرفیت غنی‌سازی‌ای نداشته باشد، اما این می‌توانست به شکست مذاکرات منجر شده و باعث شود تا ایران به سمت بمب اتم حرکت کند.
وی تصریح کرد: «در صورتی که ما در دیگر موضوعات قانع شویم، آمریکا می‌تواند غنی‌سازی محدود در ایران را متصور شود. اگر نوع و تعداد سانتریفیوژها تضمین کند که زمان زیادی (یک سال) تا رسیدن به بمب فاصله است، آن وقت این برای ما اعتمادساز خواهد بود».
این عضو ارشد دولت آمریکا همچنین در رابطه با احتمال تصویب تحریم‌های یکجانبه علیه ایران، گفت، این اقدامات می‌تواند به شکست مذاکرات و همچنین از بین رفتن اجماع جهانی علیه ایران منجر شود.
اظهارات فیلیپ گوردون درباره تحریم‌های جدید زمانی مطرح شد که با تسلط جمهوریخواهان بر کنگره، امکان سنگ‌اندازی آنها در مذاکرات افزایش یافته است. در همین راستا بود که خبرگزاری آسوشیتدپرس در مطلبی تحت عنوان «رقابت ایالات متحده با زمان و کنگره بر سر توافق هسته‌ای» نوشته در صورتی که مذاکرات هسته‌ای با ایران به درازا بیانجامد، ممکن است کاخ سفید مجبور شود در مورد تصویب «تحریم‌های مشروط» علیه ایران تصمیم‌گیری کند.
به نوشته این خبرگزاری، در صورتی که تا ضرب‌الاجل 24 نوامبر (سوم آذر) توافقی به دست آید، بسیار بعید است که نمایندگان کنگره بتوانند آن را لغو کنند، چراکه به عقیده کارشناسان، باراک اوباما اختیار کافی را برای آنکه اغلب تحریم‌های نفتی و بانکی ایران را رأسا، اگر نه لغو، دستکم تعلیق کند، داراست. اما در صورتی که مذاکرات تمدید شده و تا زمان پس از آغاز به کار سنای جدید، یعنی روز سوم ژانویه (13 دی ماه) ادامه یابد، احتمالا کنگره که حالا به طور کامل در اختیار جمهوریخواهان خواهد بود، برای افزایش تحریم‌های ایران تلاش خواهد کرد.
به نوشته آسوشیتدپرس، در صورتی که اوباما در آن زمان توافق را در دسترس و نزدیک ببیند، به طور قطع برای وتوی این تصمیم یا هر مصوبه‌ای که دست وی را در مذاکرات ببندد، تلاش خواهد کرد، چراکه به عقیده دولت اوباما، تصویب تحریم‌های جدید نقض توافق موقت بوده و در عین حال ایران را به غنی‌سازی بیشتر ترغیب می‌کند. در مقابل در صورتی که مذاکرات طولانی شود، ممکن است که کاخ سفید در رابطه با تصویب «تحریم‌های مشروط» علیه ایران، تصمیم‌گیری کند.
از این رو بود که خبرگزاری آسوشیتدپرس در گزارش دیگری نوشت، دولت باراک اوباما اکنون با آخرین و بهترین شانس برای حل موضوع هسته‌ای ایران روبرو است. مقامات دولت اوباما معتقدند که تحریم‌های جدید، شرایط مذاکره را نقض می‌کند و موجب می‌شود که ایران تولید اورانیوم غنی شده را افزایش دهد. ولی به طور کلی، یک توافق بالقوه تحریم‌های اقتصادی علیه تهران را کاهش می‌دهد و غنی‌سازی اورانیوم را به سطحی می‌رساند که ایران نتواند تسلیحات هسته‌ای بسازد و همچنین به بازرسان بین‌المللی اجازه می‌دهند دسترسی کاملی به تأسیسات هسته‌ای ایران داشته باشند.